Líkt og kom fram í gær þá stefnir í að hið ástsæla Bíó Paradís muni loka í maí næstkomandi. Viðbrögð landsmanna við þeim fregnum voru vægast sagt hörð. Fræðafólkið Sigurjón Baldur Hafsteinsson, Nikkita Hamar Patterson og Björn Þór Vilhjálmsson eru harmi sleginn vegna fréttanna, þau hafa nú öll fjallað og tjáð sig um mikilvægi Paradísar fyrir Ísland.
Kemur ekki á óvart að fótunum sé kippt undan
Sigurjón Baldur Hafsteinsson, prófessor í safnafræði við Háskóla Íslands og safnvörður kvikmyndasafns Íslands sendi eftirfarandi ræðu við fyrirspurn DV. Hann segir lokun Bíó Paradís ekki koma sér á óvart þar sem að eignafólk hafi ekki verið sérstaklega duglegt við að styðja við menninguna á Íslandi.
„Bíó Paradís er menntastofnun í sterkasta tungumáli samtímans. Að standa ekki vörð um það hlutverk grefur undan möguleikum fólks til að ná árangri í að skilja og framleiða það tungumál. Eignafólk á Íslandi hefur ekki sýnt mikla takta á undanförnum árum í að hafa úthald í metnaðarfullan stuðning við menninguna í landinu. Það kemur því ekki á óvart að eigendur húsnæðisins sem Bíó Paradís hefur verið með starfsemi sína í skuli kippa fótunum undan rekstrinum með kröfu um meiri leigutekjur. Reykjavíkurborg hefur styrk starfsemina og vonandi sjá stjórnendur þar sér fært að auka þann stuðning. Það gæti mögulega fleytt bíóinu yfir þennan erfiða hjalla. Önnur sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu ættu einnig að veita styrk til starfseminnar, enda sækja Bíó Paradís ungir sem aldnir íbúar þeirra. Ríkið ætti jafnframt að styðja myndarlega við starfsemi bíósins með fjárframlögum, ekki síst þar sem það hefur hingað til ekki haft hugmyndaflug til að sjá glóruna í því að gera Kvikmyndasafni Íslands kleift að reka cinematek.“
Tenging Íslands við umheiminn
“Er verðugt að berjast fyrir Bíó Paradís? Já. Já og já.“ Þetta segir Nikkita Hamar Patterson, fyrirlesari og doktorsnemi í ensku og kvikmyndafræði við HÍ. Hún skrifaði opið bréf sem innihélt hennar viðbrögð og hugsanir er varða komandi lokun á Bíó Paradís. Í bréfinu nefnir hún þrjár mikilvægar ástæður til þess að halda bíóhúsinu gangandi. Fyrsta ástæðan sem Nikkita nefnir er að í gegnum Bíó Paradís myndist mikilvægar tengingar.
„Menningarstofnun líkt og Bíó Paradís límir okkur við heiminn. Myndirnar sem eru sýndar í Bíó Paradís eru ekki valdar vegna smekks eða stöðu, heldur eru þær tenging við samtöl á milli kvikmyndahúsa um heim allan og áhorfenda.“
Nikkita bendir á að fullt af kvikmyndum sem í flestum tilfellum væru ekki sýndar á Íslandi fái að njóta sín í Paradís og nefnir sem dæmi kvikmyndir sem fá tilnefningu til Óskarsverðlaunanna sem munu fara fram eftir fáeinar vikur.
„Bíó Paradís hefur ekki bara verið heimilli fyrir kvikmyndahátíðir líkt og RIFF og Stockfish, auk annara viðburða sem sýna allskonar þjóðarbíó, líkt og Franska kvikmyndahátíðin sem nú stendur yfir. Þetta tengir ekki bara Ísland við umheiminn, heldur býður heiminum að tengjast Íslandi.“
Önnur ástæðan sem Nikkita nefnir er að Bíó Paradís sé spegilmynd íslenskrar kvikmyndamenningar.
„Bíó Paradís er ekki bara tenging Íslands við umheiminn, heldur spegilmynd okkar eigin kvikmyndasögu, en Bíó Paradís sýnir reglulega íslenskar kvikmyndir ungar sem aldnar. Þetta gefur heimafólki (Íslenskum, sem erlendum) og túristum tækifæri á því að upplifa menningarafurðir íslands og þróun þeirra.“
Að lokum minnist Nikkita á að Bíó Paradís sé frábær vettvangur til að fagna kvikmyndum, af mörgum mismunandi gerðum.
„Seinast og rómantískast, Bíó Paradís er frábær vettvangur til að fagna kvikmyndum. Frá listrænum kvikmyndahátíðamyndum til alræmdra cult-mynda. Bíó Paradís bíður innlendu og erlendu kvikmyndaáhuagfólki að taka þátt í töfrum kvikmyndanna.
Ég er harmi lostinn að heyra af komandi missis menningarstofnunar sem er gríðarlega mikilvæg Reykjavíkurborg. Ég elska kvikmyndir, en ég elska þessa borg líka. Ég hata að sjá þetta gerast. Við þurfum þetta bíó.“
Reykjavík glatar einu helsta kennileiti sínu
Björn Þór Vilhjálmsson, lektor og greinaformaður kvikmyndafræði í Háskóla Íslands hefur tjáð sig um lokunina á Hugrás, vefriti Hugvísindastofnunnar Háskóla íslands.
„Þetta er reiðarslag og áfall, og ef svo fer sem horfir glatar Reykjavík einu af sínum helstu menningarlegu kennileitum, kvikmyndaáhugafólk tapar eftirlætis viðverustað, og íslensk kvikmyndamenning og kvikmyndagerð missa eina sína helstu aflstöð.“
„Bíó Paradís verið vettvangur fyrir allskonar starfsemi og viðburði og vegur þar kannski þyngst stuðningur þess við grasrótina í íslenskri kvikmyndagerð. Það er við Hverfisgötuna sem íslenskar myndir sem kunna að fara hljótt eru þó sýndar, og þangað liggur leið ungs kvikmyndagerðarfólks sem kemur að utan úr námi með flott útskriftarverkefni upp á arminn“
Hann segir að á mörgu sé að taka í umræðunni um Bíó Paradís og minnist sérstaklega á ungt fólk og það hvernig paradís hefur frætt og séð um það, hvort sem um er að ræða ungt kvikmyndagerðarfólk, eða leikskólabörn.
„Hvar á samt að byrja þegar rætt er um mikilvægi þessa húss og þessarar starfsemi? Hægt væri auðvitað að minnast á öflugt samstarf bíósins við menntastofnanir í borginni, og þá rófið allt, rútur hafa reglulega keyrt niður Hverfisgötuna með leikskólabörn ýmist á leið á morgunsérsýningar í Bíó Paradís eða á viðburð á Alþjóðlegu barnakvikmyndahátiðinni sem þar hefur verið haldin lengi. Þá hefur Oddný Zen staðið fyrir kvikmyndafræðslu fyrir börn og unglinga um árabil og samstarf kvikmyndafræði Háskóla Íslands og Bíó Paradísar hefur verið farsælt. Það sem hér liggur undir er auðvitað ekki aðeins þjónustuhlutverk Bíó Paradísar við skóla og menntastofnanir heldur líka hitt, að í fyrsta skipti var stofnanalegt umhverfi til staðar um þróun kvikmyndakennslu og myndlæsis hjá ungu fólki. Með tilkomu samskiptamiðla og stafrænnar tækni hefur myndmiðlun af ýmsu tagi tekið stakkaskiptum. Ungt fólk er ekki aðeins neytendur heldur einnig framleiðendur myndefnis, og myndefnið sjálft hefur umbreyst í samskiptaform. Af þessum sökum hefur mikilvægi myndlesturs, kvikmyndarýni og ímyndatúlkunar aukist, og framlag Bíó Paradísar í þessu sambandi í senn gott veganesti út í snjallvædda veröld og skynsamleg leið til að hlúa að framtíð íslenskrar kvikmyndagerðar.“
Einsleitar kvikmyndir í einsleitum bíóum?
Björn ræðir um að Íslensk kvikmyndagerð sé á mjög góðum stað um þessar mundir, en að kvikmyndagerðin tengist kvikmyndamenningunni sterkum böndum. Ef að einsleitar kvikmyndir eru sýndar í bíóhúsunum, þá hefur það skæð áhrif á kvikmyndagerðina.
„Þegar litið er til helstu dreifingaraðila landsins, Senu og Sambíóana, og kvikmyndahúsanna sem þessi fyrirtæki reka, blasa sannindi bæði gömul og ný við: Hér búum við í ríki Hollywood. Horfa verður í því samhengi til breytinga sem átt hafa sér stað í bandarískri kvikmyndaframleiðslu á síðustu árum: færri myndir eru gerðar en mikið dýrari, margar svo fjárfrekar að þær þarf að sýna nánast í öllum kvikmyndahúsum veraldar til að afkoman verði ásættanleg. Kvikmyndir sem njóta þurfa vinsælda ekki bara í heimalandinu eða heimaheimsálfunni heldur alls staðar, myndir sem þurfa að tröllríða gjörólíkum menningarheimum og áhorfendahópum, eiga sér ekki langa sögu.“
„Um þessar kvikmyndir er allt gott að segja, en skapalónið að baki framleiðslu þeirra er hins vegar gjörólíkt því sem grundvallar kvikmyndagerð alls staðar annars staðar í heiminum. Heimsbíóið svokallaða samanstendur af blómlegri og öflugri kvikmyndagerð ólíkra þjóðlanda um víða veröld. Fjölbreytnin sem þar er að finna er undursamleg og þrótturinn sömuleiðis. Markaðsbíóinu er sinnt eins og áður segir af Senu og Sambíóunum, og Myndformi að auki, en við rekstrarlok Bíós Paradísar er nánast verið að skrúfa fyrir allt hitt, loka á heimsbíóið.“
„Til viðbótar við aukna áherslu Hollywood á fjárfestingafrekt veldisefni (e. franchise) á borð við Star Wars myndir, Harry Potter myndir og Marvel myndir – sem og það hvernig þessar myndir, þegar þær koma í kvikmyndahús, taka yfir borgina (frumsýndar í kannski þremur til fjórum bíóum, og jafnvel hátt í fimmtíu sýningar á hverjum degi) – bætist sú staðreynd að aðgengi almennings að kvikmyndum hefur almennt stórminnkað á nýju árþúsundi, einkum síðasta áratug. Fortíðin í formi kvikmyndasögunnar er utan seilingar á máta sem ekki hefur í raun sést í þrjátíu ár, eða síðan á öndverðum níunda áratug síðustu aldar. Stafræn miðlun myndefnis drap myndbandaleiguna, og með henni hvarf kvikmyndasafnið á horninu. Myndbandstækið er auðvitað löngu horfið en DVD og blu-ray spilarar eru líka orðnir fágætir munir. Hvað á svo sem að gera við slíkar græjur, er líka spurt, annað en að panta kvikmyndir til eignar frá útlöndum? Í staðinn fyrir myndbandaleiguna eru kvikmyndaáhorfendur undirseldir útreikningum og hagsmunum örfárra streymisveita, helst auðvitað Netflix, hvurs kvikmyndaúrval er svo takmarkað og sérviskulega kaldrifjað að manni fallast hendur. Sé ekki leitað á náðir torrenta og VPN svindls er kvikmyndaáhugamaðurinn á Íslandi fangi í nýtilkomnu tæknifangelsi, nær ekkert sem búið var til fyrir 1980 er í boði, og annað veltur á gæfu eða ógæfu streymisveitunnar í höfundarréttarsamningum.“
Hulk-draumurinn ekki til staðar
Björn segir að lokum að fremsta kvikmyndagerðarfólk þjóðarinnar hafi ekki ákveðið að gera myndir með ofurhetjumyndir í huga, Nú eru þær nánast það eina sem hægt er að finna í kvikmyndahúsum og það mun að öllum líkindum hafa sín áhrif. Hann telur því afar mikilvægt að Bíó Paradís haldi áfram sínum rekstri.
„Ætla má að fólk sem ákveður að helga sig kvikmyndagerð geri það af langvinni ástríðu fyrir forminu og miðlinum, og raunar er það persónuleg reynsla mín að um einstaklinga er gjarnan að ræða sem voru bíóhneigðir grúskarar og spekúlantar áður en þeir gerðust fagfólk.“
„Hollywoodmyndir bera mætti stórfyrirtækja fagurt vitni en þetta er ekki deiglan. Myndir sem búnar eru til í tölvum fyrir hafsjó af peningum og fjalla ýmist um galdradrengi sem bjarga heiminum eða fullvaxta karlmenn sem í litríkum en skrítnum fötum gera slíkt hið sama, þetta eru afskaplega sérhæfðar menningarafurðir svo ekki sé sterkar að orði kveðið. Þarna liggur ofurmáttur bandaríska kvikmyndaiðnaðarins, svona framleiðsluævintýri eru öðrum þjóðarbíóum bókstaflega ómöguleg. Fjárhagslegt bolmagn skortir, sem og hið þaulskipulagða hnattræna dreifingarkerfi sem Hollywood kom á laggirnar í kjölfar fyrri heimsstyrjaldar og hefur nært af kostgæfni allar götur síðan. En vont er að hugsa til þess að sú staða geti fræðilega komið upp að við næstu kynslóð bíóhneigðra ungmenna, og þar inn á milli næsta kynslóð kvikmyndagerðarfólks, blasi fátt annað en sú tegund af kvikmyndum sem einmitt verða aldrei gerðar á Íslandi, né heldur í Evrópu eða – í fyrirsjáanlegri framtíð – annars staðar í heiminum. Fjölmargt skilur á milli Ágústs Guðmundssonar, Kristínar Jóhannesdóttur, Friðriks Þórs Friðrikssonar, og Silju Hauksdóttur sem listamanna og leikstjóra. En það held ég að þau eigi öll sameiginlegt að hafa ekki farið út í kvikmyndagerð með þann draum í maganum að gera kvikmynd um Hulk.“
„Sum sé, þegar að bíóunum í Reykjavík kemur búum við í ríki Hollywood, sem í auknum mæli bindur trúss sitt við hnattræna stórsmelli, það sem Martin Scorsese kenndi fyrir skemmstu við skemmtigarða frekar en kvikmyndir, og (löglegt) aðgengi okkar að kvikmyndum í heimahúsum hefur ekki verið jafn fátæklegt áratugum saman. Undir þessum kringumstæðum blasir mikilvægi bíósins á Hverfisgötunni við.“
Salah's last league goal in the capital — 31st March, 2018 (vs Palace) 
